Әділет вице-министрі Алма Мұқанова ірі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі жаңа шаралардың маңыздылығы туралы айтты. Мәселен, заңсыз тәркіленген активтерi болуы мүмкін қазақстандықтардың туыстары да тексеріледі, деп хабарлайды LS.

Алматының экономикалық тергеу департаментіндегі отырыс барысында ол "заңсыз сатып алынған активтерді мемлекетке қайтару туралы" заң жобасындағы кейбір тармақтарды түсіндірді.

Вице-министрдің айтуынша, болашақ заңның күшіне жеке және заңды тұлғалардың шектеулі тобы енетін болады. Бұл ретте негізсіз байлыққа ие азаматтарды жеке тұлғаларға жатқызу ұсынылады, оларға қатысты бірқатар параметрлер бойынша мәліметтер бар:

• жауапты мемлекеттік лауазымға орналасу немесе жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдарға немесе мемлекеттік ұйымда немесе квазимемлекеттік сектор субъектісінде басқару функцияларын орындайтын адамдарға қатысты (оның ішінде бұрын) әкімшілік-билік ресурстарының болуы;
• әкімшілік-билік ресурстарының нәтижесінде активтерді алу немесе кәсіпкерліктің қолайлы бәсекелестікке жатпайтын заңнамалық жағдайларын қалыптастыруға ықпал ету;
• экономикалық ресурстардың нақты шоғырлануы.

"Активтерді қайтару жөніндегі шаралар тізбесі олармен заңда белгіленетін үлестес тұлғаларға қолданылатын болады. Мысалы, жақын туыстары, осы адамдардың мүлкін номиналды түрде иеленетін адамдар (көмекшілер, бірге тұратындар, жүргізушілер) және басқалар", – деп түсіндірді ол.

Вице-министр активтер филиалдардың шоттарында болғанмен, іс жүзінде басқа адамға тиесілі болу мүмкіндігін атап өтті.

"Осылайша, заң ірі сыбайлас жемқорлыққа (grand corruption) және республикалық және жергілікті деңгейлердегі әкімшілік-билік ресурстары субъектілерімен біріктірілген олигополиялық топтарға қарсы пәрменді шаралар енгізеді", – деп сендірді Мұқанова.

Заңсыз активтерді іздеу және қайтару Қазақстанда да, шетелде де қолға алынбақ. Бұл ретте қылмыстық-құқықтық, әкімшілік-құқықтық және азаматтық-құқықтық салалардағы халықаралық-құқықтық ынтымақтастық тетіктерін регламенттеу жолымен шетелде активтерді қайтару жөніндегі жұмысты жүргізу мақсатында қажетті құралдарды қамтамасыз етiлмек.

Сондай-ақ, жосықсыз сатып алушылар мен кредиторларды айқындау, активтерді қайтару жөніндегі комиссия институты, мемлекет мүдделерін алдын ала қамтамасыз ету мүмкіндігі, прокурорлық талдаудың және прокурорлық тексерудің жаңа түрлері енгізіледі.

Активтерді ерікті және мәжбүрлеп қайтаруға келетін болсақ, Мұқанованың айтуынша, тәсілдердің бірін таңдау істің сипаты мен мән-жайларына байланысты жүзеге асырылатын болады.

Бұл ретте тәркілеу алгоритмі азаматтық процесс шеңберінде қарастырылуда.

Егер ақпарат мониторингінің қорытындылары бойынша уәкілетті органда активтерді сатып алу көзінің заңдылығына күмән туындаса, ол субъектіні және оның үлестес тұлғаларын тізілімге енгізу мәселесін комиссияның қарауына шығарады (активтерді қайтару үшін). Комиссия өз кезегінде материалдарды қарастырып осыған байланысты ұсыныс айтады.

Егер адам тізілімге енгізілген болса, уәкілетті орган мұндай активтерді іздеуді және мемлекетке қайтаруды қиындату немесе мүмкін етпеу мақсатында оларға қатысты елден шығару немесе активті қайта құру қаупі бар адамның активтеріне қамтамасыз ету шараларын, оның ішінде тыйым салуды қабылдау туралы сотқа өтініш жібереді.

Ол сондай-ақ, тұлғаларды олардың тізілімге енгізілгені және активтер туралы декларацияны ұсыну қажеттілігі туралы хабардар етеді. Құжаттарды тапсырғаннан кейін уәкілетті орган оларды тексеріп, нәтижелерін комиссияның қарауына шығарады. Комиссия одан әрі шаралар қабылдайды.

Егер адам өз активтерінің шығу тегін растай алмаған жағдайда, олар негізсіз байлық ретінде танылуы мүмкін және азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен мемлекет кірісіне айналуға жатады.

Ол үшін арнайы мемлекеттік қор мен басқарушы компания жұмыс істейтін болады. Бұл ретте мемлекеттік қор-бұл қайтарылған активтерді сатудан түскен ақшаны жинақтайтын, қазынашылық органдарында ашылған үкіметтің қолма-қол ақшасын бақылау шоты. Басқарушы компания – жалғыз құрылтайшысы үкімет болып табылатын ұйым. Басқарушы компания қызметінің ашықтығы бойынша нормалар белгіленетін болады.

Мұқанова ілеспе заң жобалары Қылмыстық кодекске, қылмыстық іс жүргізу кодексіне, Азаматтық іс жүргізу кодексіне және басқа да заңнамалық актілерге түзетулер енгізуді ұсынатынын атап өтті. Олар сыбайлас жемқорлық қылмыстар бойынша қылмыстық ескіру мерзімдерін жоюға және сыбайлас жемқорлық қылмыстар бойынша міндетті тәркілеуге; қылмыстық процеске қосымша қаржылық тергеу енгізуге; заңды тұлғалардың бенефициарлық меншік иелерінің тізілімін жүргізуге және басқа да бірқатар түзетулерге қатысты.

Бұған дейін, Қазақстаннан заңсыз шығарылған $100 млн-дың активтері шетелде бұғатталғаны хабарланған болатын.

Сондай-ақ, Бас прокуратура Лихтенштейн, Австрия, Гонконг және БАӘ сияқты елдерден 760 млрд теңгеге заңсыз шығарылған активтердің Қазақстанға қайтарылғаны туралы хабарлады. Оның ішінде Қайрат Сатыбалдыұлының ісіне байланысты ондаған миллион долларлық зергерлік бұйымдар бар.