Энергетика министрлігі депутаттардың бензин бағасының айтарлықтай өсуі туралы сынына жауап берді, деп хабарлайды LS.
Мәжілісмен Альберт Рау жанар-жағар май нарығындағы бағалық сөз байласу мен картельдік келісімдер мәніне тергеу жүргізуді, сондай-ақ, бензин бағасын реттеудің тиімді тетіктерін әзірлеп, енгізуді талап етті.
Осыған байланысты энергетика министрлігі 2015-2016 жылдардан бастап жанар-жағар май бағасы нарықпен реттелетінін және көптеген факторлардың әсеріне ұшырайтынын хабарлады. Мәселен, салық салу жүйесі, баға белгілеу және Қазақстанның ішкі нарығында да, көрші елдерде де ЖЖМ-мен қамтамасыз ету (бақыланбайтын ағын), сұраныстың маусымдылығы, МӨЗ-дегі технологиялық іркілістер немесе күрделі жөндеулер туралы ақпарат.
"Тәжірибе көрсеткендей, бағаны мемлекеттік реттеу сыртқы факторларға жедел ден қоюға мүмкіндік бермейді. Мемлекеттік мекемелер объективті жағдайларға қарамастан бағаны қайта қарауға құлықсыз. Бұдан басқа, әрбір нақты ЖМҚС-тың барлық нақты жағдайларын ескеру мүмкін емес, олардың арасындағы дұрыс бәсекелестік үшін жағдайлар жоғалуда", — деп түсіндірді мемлекеттік мекемеде.
Министрлікте мемлекеттік реттеуді енгізу кезінде объективті жағдайдан алшақ болуы мүмкін төмен бағаларды белгілеуді күту керек екенін атап өтті.
Қысқа мерзімді перспективада бұл жеткізу тізбегінде тұрған жергілікті, ауқымды және мұнай өнімдерін жеткізудегі іркілістерге әкелуі мүмкін.
Ұзақ мерзімді мұндай жағдай ішкі нарыққа мұнай жеткізу көлемдерінің ілеспе ұлғаюы кезінде мұнай өткізуден түсетін табыстарды жоғалтумен байланысты жағымсыз салдарларға әкелуі мүмкін. Мысалы, саланың инвестициялық тартымдылығының төмендеуі және тиісінше жұмыс істеп тұрған кен орындарының сарқылуына қарай мұнай өндіру, мұнай экспортының және мұнай сервистік жұмыстар көлемінің төмендеуіне.
Бағаны реттеу және "арзандатылған" мұнай өнімдерінің бөлу жүйесін құру министрліктің болжауынша тиімділігі төмен және шығынды әдіс болып табылады:
- төмен бағалардың артықшылықтарын аз қамтылған азаматтар ғана емес, көрші мемлекеттердің шекаралас аудандарының тұрғындары да пайдалана алады;
- түрлі схемалар бойынша мұнай өнімдерін экспортқа көлеңкелі тасымалдау үшін жағдайлар жасалады;
- мұнай-газ өндіру саласының тұрақты дамуы үшін елеулі тәуекелдер жасалуда.
Сол себепті министрлік нарықтық қарым-қатынастарды, атап айтқанда, ЖЖМ сауда секторында құруға балама жоқ екенін нақтылады.
"Ішкі нарықта баға төмен болған жағдайда отандық өнімнің көрші нарықтарға ауысуына байланысты тапшылық қаупі туындайды. Ал жоғары баға болған жағдайда импорттық бензиннің профициті нәтижесінде қазақстандық қоймалардың отандық отынмен толып кетуі, Қазақстанның МӨЗ-де қайта өңдеу көлемінің кейіннен төмендеуі орын алады", — деп түсіндірді ведомствода.
Сонымен қатар, 2025 жылы ЕАЭО-да бірыңғай энергетикалық нарық құру жоспарлануда. ЕЭК-те атап өткендей, ол кезде Одақ елдеріндегі, соның ішінде Қазақстанды да ЖЖМ құны нарықтық бағаларға келіп, белгілі бір дәлізде болуға тиіс.
Министрлік соңғы апталарда шекаралас аймақтарда бензинді бөлшек саудада сатудың айтарлықтай өскенін атап өтті.
"ЖЖМ-ға төмен баға дәлізін әрдайым жер қойнауын пайдаланушылар қайта өңделетін шикізатқа неғұрлым төмен баға беру арқылы субсидиялаған. Мұнайдың экспорттық бағасынан айырмашылық тоннасына шамамен $50 құрады, қазір ол мұнай жеткізу бағытына байланысты мұнайдың тоннасы үшін $80-130 дейін өсті. Бүгінгі күні МӨЗ-де өңдеуге жеткізілетін мұнайдың бағасы тоннасына 20-45 мың теңге деңгейінде ауытқиды, бұл қайта есептеуде барреліне $6,5-15,2 құрайды. Бұл ретте мұнайдың нарықтық бағасы бүгінде барреліне $60-тан асты", — деп түсіндірді министрлікте.
Энергетика министрлігінің ақпараты бойынша, жер қойнауын пайдаланушылар өндірілетін шикізаттың шамамен 75-80%-ын ішкі нарыққа жеткізеді, бұл ретте келісімшарттық міндеттемелер айтарлықтай аз.
Ағымдағы бағаларға қайта орала отырып, министрлік құнның ұқсас деңгейі Қазақстанда үш жыл бұрын 2018 жылғы наурызда қалыптасқанын атап өтті. Ол кезде ол 155-тен 172 теңгеге дейінгі баға диапазонында орташа есеппен литріне 162,6 теңгені құрады.
"Атырау МӨЗ-інде ағымдағы жөндеу жұмыстары және Шымкент МӨЗ-ін жөндеуге күтілетін жоспарлы аялдама туралы ақпарат мұнай өнімдерінің құнына әсер етуі мүмкін", — деп болжады энергетика министрлігінде.
Сонымен қатар, нарықтағы баға белгілеудің ашықтығын арттыру бойынша жұмысты жалғастыру қажеттілігі атап өтілді.
Сондай-ақ, мұнай өнімдерінің ішкі нарығын тұрақтандыру құралы ретінде заңнамада мұнай өнімдерінің ресми экспортының көлемін реттеу жөніндегі өкілеттіктері көзделгенін қосты. Осы жоба аясында 2021 жылдың қаңтарынан бастап экспортқа жеткізілімдер алынып тасталды.
"АИ-92 бензині қорының ағымдағы деңгейі жалпы ел бойынша қолайлы деңгейде – қабылданған шаралардың арқасында жылдың басымен салыстырғанда қорлар іс жүзінде 60 мың тоннаға 270 мың тоннаға дейін өсті. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, нарықтағы бағалар тұрақтанады деп күтеміз", — деп қорытындылады энергетика министрлігі.
